Onderdelen van een boom, houtbewerking en verwerking (tekeningen met bijhorende uitleg)

Doorsnede van een halve boomstam

Er is veel te vertellen over het product hout. Daarom een dossier enkel en alleen over hout met informatie aan de hand van tekeningen van bomen en boomstammen.
Het bruikbare hout (verhoute elementen) dat uit een boom komt en kan verwerkt worden tot bruikbaar materiaal om te bouwen of meubels te maken kan men hoofdzakelijk terug vinden in de stam. De wortelweefsels en takken zijn eveneens bruikbaar voor tal van onderdelen al dan niet versnippert en samengeperst met lijm tot grote trespa of osb platen. Er zijn tal van houtsoorten met hun specifieke eigenschappen. Een lijst van de meest voorkomende houtsoorten vindt u hier.

Naaldbomen in het Paleispark Het Loo

Hout is een hygroscopisch materiaal. Dit wil zeggen dat hout vocht kan opnemen uit de omgeving of vocht kan afstaan aan zijn omgeving. Daarom is het aangeraden om het hout te drogen voor het te verwerken. Dit wil zeggen dat het hout moet gedroogd worden op de vochtigheid van de omgeving waar het zich in zal bevinden als het verwerkt is, bijvoorbeeld als binnen als meubel, hierbij dient het hout zo droog mogelijk te zijn. Het bepalen van het vochtgehalte kan met deze formule: massa water / massa droog hout x 100.

Hieronder vindt u een schets van een boom met de bijhorende benaming voor elk onderdeel van de boom.

Tekening met aangeduide boom onderdelen

Aanzicht van een boom:
1. stam
2. wortels
3. voet
4. schacht

5. takkenkrans
6. takken
7. kruin

Halve boomstam

Halve doorsnede van een boomstam:
1. schors
2. bast
3. cambium
4. spinthout
5. kernhout
6. merg

Tekening celwanden hout

Celopbouw van hout:
1. celwand
2. celruimte
3. intercellulaire ruimte
4. middenlamellen
5. stippel








Korte uitleg over de delen van een cel in hout:
Bij de vorming van de cel is de celwand beperkt tot een dun vliesje dat later zal verdikken. In de celwanden komen verdunningen voor die stippels worden genoemd, deze stippels verzekeren de transport van stoffen van de ene celruimte naar de naburige cel.
De celruimte is de ruimte die omsloten is door de celwand. Bij levende cellen is deze ruimte gevuld met voedingsstoffen. De intercellulaire ruimtes ontstaan tussen de verschillende aangrenzende cellen. En de middenlamel is een speciale laag die de aan elkaar grenzende cellen met elkaar verbindt.

Groeiringen boomstam

Groeiringen in de stamboom:
1. hart
2. voorjaarshout
3. zomerhout














Bijzondere doorsneden van een stamboom:
1. kopshout
2. tangentiale doorsnede
3. radiaalhout









Veel voorkomende gebreken in hout:
Houtgebreken zijn alle afwijkingen in de structuur of de eigenschappen van hout te wijten aan natuurlijke of kunstmatige invloeden. Een aantal voorbeelden hiervan zijn onder andere: de draaigroei en warrigheid van een stamboom wordt veroorzaakt door atmosferische invloeden zoals wind. Zo kan het zijn dat de richting van de houtvezels tegenover het hart schroefvormig verlopen. Jaarringen kunnen aan de ene kant dunner zijn dan aan de overzijde door dat de boom onderhevig is aan een bepaalde overheersende windrichting. Hieronder vindt je nog meer gebreken die voornamelijk voorkomen in de stam van de boom.

Dubbele ringscheur

Trapvormige ringscheur

Dubbele ringscheur

Hartscheur

Hartscheuren in elkaars verlengde

Hartvormige ringscheur

Vrieslijst

Kwasten en knopen:

Kwasten en knopen aan een boom
(Provinciaal Domein Bergelen)

Kwasten en knopen

Wanneer een deel van een tak werd overgroeid door de stam dan krijg je knopen of kwasten. Er bestaan losse kwasten en vaste kwasten zoals op de tekening.

1. Vaste kwast.

2. Losse kwast (veroorzaakt door een afgekraakte tak, dit kan een rotte kwast zijn of worden).

Vervorming van een boom door de overheersende winddruk

Exentrisch Hout:
1. Merg
2. Drukzone bij naaldhout, hier groenen de jaarringen verder van elkaar.
3. Getrokken zone, hier groeien de jaarringen dichter bij elkaar.




Soorten zaagwijzen van boomstammen:
Het verwerken van de boomstam tot gordingen (rechthoeken) is noodzakelijk om te gebruiken in bijvoorbeeld dakconstructies en andere toepassingen. Hieronder vindt je een reeks zaagwijzen.

Blok of bool zagen

Hongaars kwartierzagen

Kwartierzagen

Brussels en Hollands kwartierzagen

Op vlam zagen

Het drogen van hout:

Stapel houtblokken

Meestal wordt er gekozen voor het natuurlijk drogen van hout. Dit houdt in dat de planken worden gestapeld op drooglatten. Daarna worden de houtstapels afgedekt als beschutting of onder een dak gestapeld tegen regen en zon. Hierbij worden de planken zoveel mogelijk loodrecht op de overheersende windrichting geplaatst. De stapels dienen ten slotte op minimum  30 cm van de grond gestapeld worden. Men kan ook aan geforceerde luchtdroging doen. Dit noemt men ook wel eens het voordrogen van hout. Dit houdt in dat de houtstapel onder het afdak een verhoogde luchtcirculatie ondergaat door een geforceerde ventilatie.

Voordelen van natuurlijk drogen:

- weinig controle vereist

- geen energieverbruik

- weinig droogfouten

Nadelen van natuurlijk drogen:

- gaat langzaam

- gevaar voor schimmelaantasting

- gevaar voor windbarsten

Klassen in natuurlijk gedroogd hout:

- groen hout (vers, nog niet gedroogd)

- halfdroog hout

- handelsdroog hout

- luchtdroog hout

De klassieke houtdroging:

Hier gebeurd het drogen van het hout met machines.

Voordelen klassieke houtdroging:
- opmerkelijke verkorting van de droogtijd:
- geen schimmelvorming
- zeer homogene droging

Nadelen klassieke houtdroging:
- controle nodig door gespecialiseerd personeel
- dure installatie nodig
- kosten voor de brandzekering

Watergehalte in hout
Hout bevat 2 verschillende soorten water.
1. gebonden water: bevindt zich in de celwanden (ongeveer 30%)
2. vrij water: bevindt zich in de celholten

Het watergehalte kan verschillen van boom tot boom. Een populier bevat zo'n  120% tot 180% vocht. Een kastanjeboom tussen de 120% en de 140%.
Soms spreekt men van vezelverzadiging. Men spreekt van vezelverzadigd als het vochtgehalte overeenstemt met de verzadiging van de celwanden.

Overzicht van de soorten droogte toestand in hout:
1. groen hout: gebonden water + vrij water.
2. vochtgehalte bij vezelverzadiging: vrij water is verdampt en er is een maximaal aan gebonden water.
3. halfdroog: het vochtgehalte is tussen vezelverzadigd en 23%.
4. handelsdroog hout: het vochtgehalte is tussen 23% en 18%.
5. luchtdroog hout: het vochtgehalte is tussen 18% en 12%.
6. kamerdroog hout zonder centrale verwarming: het vochtgehalte is tussen 12% en 10%.
7. kamerdroog hout met centrale verwarming: het vochtgehalte is tussen 6% en 8%.
8. watervrij hout.

Soorten krimp + percentage van hout

Evenwichtsvochtgehalte:
Bij een bepaalde luchtvochtigheid zal het vochtgehalte van hout na een zekere tijd steeds terug dezelfde vast waarde bereiken ook wel het evenwichtsvochtgehalte genoemd.

Elementen die de vormstabiliteit van hout beïnvloeden:
- vervorming
- zwellen
- krimp
- volume krimp
- lineaire krimp

Diffirsie in hout: de vochtbeweging die bij het drogen of bij vochtopname plaatsgrijpt.
Dit is de afhankelijk van de houtsoort, de temperatuur, vochtgehalte van het hout, de snelheid van de luchtstroom over het houtoppervlak en de richting van de vochtbeweging in het hout zelf.

Volumieke massa van hout:
Dit is de verhouding van het gewicht van het hout tot het volume dat het gewogen deel inneemt. Het abolute volumegewicht voor alle houtsoorten is ongeveer 1,54 kg/dm³.

Houten vakwerkconstructie
in de Efteling

Natuurlijke duurzaamheid van hout: of hoe lang de levensduur van een bepaalde houtsoort is. Dit
kan ingedeeld worden in klassen.

Klasse	Duurzaamheid	Levensduur in contact met de grond
I	Zeer duurzaam	meer dan 25 jaar
II	Duurzaam	25-15 jaar
III	Matig duurzaam	15-10 jaar
IV	Weinig duurzaam	10-5 jaar
V	Weinig duurzaam	minder dan 5 jaar

De mechanische eigenschappen van hout zijn afhankelijk van:
- de richting van de werkende krachten
- het vochtgehalte van het hout
- soort hout
- de plaats waar het hout genomen is in de boom

Hout aangetast door houtwormen

Aantasting en bescherming van hout
Hout kan aangetast worden door de vele weersinvloeden, water en houtwormen. Zo kan het hout gaan rotten door vochtigheid of uitgehold worden door houtwormen. Dit zorgt ervoor dat het hout een verminderde sterkte krijgt.
Men kan hout beschermen tegen rotten of houtwormen door het hout te drenken, te vernissen, te oliën, of te impregneren.

Zuurstof, fijn stof en fotosynthese
Fotosynthese is het proces waarbij zonlicht en koolzuurgas uit de lucht wordt omgezet tot glucose, dit gaat via de bladeren van de boom.

Voedingszouten, zuurstof en water wordt dan weer uit de grond via de wortels naar de boom omhoog gehaald.

Door bovenstaande voedingsstoffen op te nemen kan de boom niet alleen groeien in de dikte en de lengte maar ook bladeren en knopen aanmaken. Dit gebeurd via de bladgroenkorrels in de bladeren die ook de groene kleur aan het blad geven. Deze zorgen met behulp van zonlicht voor de fotosynthese (aanmaak van zuurstof en koolhydraten).

Fotosynthese is van cruciaal belang, daar de aangemaakte zuurstof noodzakelijk is voor de ademhaling van mens en dier. Dit proces neutraliseert ook fijn stof afkomstig van rookgassen uit auto's en industrie.

Spreuken en gezegden met bomen
Hoge bomen vangen veel wind.
Wie een hoge, belangrijke positie heeft veel verantwoordelijkheid en moet vaak veel kritiek incasseren.

De appel valt niet ver van de boom.
Kinderen hebben het karakter mee van hun ouders. Dit spreekwoord heeft het dan meer bepaald op een negatieve karaktertrek die bij zowel het kind als de ouder voorkomt.

Van de hak op de tak springen.
Veelvoudig van onderwerp veranderen. Het verhaal hangt aan geen kanten aan elkaar. Het is vaak onduidelijk over welk onderwerp het nu precies gaat.

Een boom van een vent.
Een grote, struis gebouwde man die bovendien nog eens beresterk is.


Meer over hout vindt u op onderstaande dossiers:
Handelsmaten en afmetingen van houten gordingen en planken
De meest voorkomende houtsoorten
Ode aan de boom
Kubering op stam