Nadruk op het materiaal:
- motieven uit plantenwereld
- vloeiende vormen (ranken, stromend water, lang, golvend vrouwenhaar)
- Duistland: Jugendstil genoemd (verwees naar de jeugdigheid van het nieuwe denken)
- Oostenrijk: Sezessionsstil (afscheiding heersende kunstopvatting en vormentaal)
- Engeland: Modern Style
- Dynamiek door nadruk op lineariteit keerde terug (zie omhoogstrevende vormen van de Gotiek)
- Historische architectuur was massief, zwaar en statisch
- Nu: vloeiend, bewogen, gracieus en vluchtig aangestipt
- In een tijd van versnelling (verkeer, communicatie, beeld en film)
- Streven naar eerbied voor materiaal
- Bouwstoffen dienden overeenkomstig hun natuurlijke eigenschappen behandeld en tot gelding gebracht te worden
- Estetische moest van het materiaal en constructie en functie uitgaan
- Jugendstil-kunstenaar Henry van de Velde: Architectuur bestaat erin de constructie te ondersteunen en naar de constructie-middelen te verwijzen, anderzijds dient zij door het spel van licht en schaduw leven te brengen in een ruimte die anders te gelijkmatig verlicht zou zijn
- Vloeiende lijnen goed te realiseren met ijzer (buigen, bundelen, stuiken) vb. Hector Guimards → toegang metro van Parijs (1900)
- ijzer vroeger steeds achter steen, stucwerk of hout verborgen
- nu voor het eerst om binnenruimtes vorm te geven vb. Victor Horta (1893) → revolutionaire vormgeving van het trappenhuis Brusselse Tasselhuis
- vroeger → constructie verborgen achter uiterlijke vorm
- nu → constructieve structuur zichtbaar en daaruit kwam ook de decoratie voort
- geraamte ijzeren en stalen draagbalken kwam bij de meest vooruitstrevende bouwwerken ook in de façade aan het licht volgens patroon van dwarsbalken en steunen opengebroken en met glaspartijen opgevuld
- tot dan toe enkel toegepast bij bruggen, kassen, bibliotheken, stationkappen, fabrieken nu ook bij woningbouw
- het ging niet slechts om een herijking van de decoratie of van de conceptie van een gebouw, het ging op de omgeving van de gehele wereld, die men zowel in letterlijke als figuurlijke zijn opnieuw wilde bouwen, men meende te beschikken over de technische middelen daarvoor
- architecten kwamen tot de overtuiging dat het verkeerd was van de middeleeuwen te dromen, machines als de wortel van alle kwaad te beschouwen en op traditionele, ambachtelijke wijze te willen produceren. Immers wie de wereld opnieuw wilde vormen moest voor de machine ontwerpen zodat de waren in grote hoeveelheden en tegen lage prijzen onder de massa verspreid konden worden.
Antonio Gaudi y Cornet:
- was van Catalonië
- nam aparte plaats in binnen deze beweging
- in plaats van genoegen te nemen met de decoratie van vlakken, vatte hij het bouwwerk op als sculptuur en vormde het volledig plastisch
- gevels werden poreuze, onrustige vlakken (zien eruit als overgroeide of bewerkte rotswanden)
- vensters werden spelonken
- daken werken koraalriffen, bedekt met abstracte mozaïeken van terracotta en glasscherven
- 1883 → voortzetten bouw van de kerk La Sagrada Familia (in toen Neogotische Stijl). Hij deed dit met eigen opvatting en aanpassing van de Gotiek en met Moorse elementen.
- Zijn credo was een totale allesomvattende en tegelijk individualistische architectuur
- Modern was hij in zo verre hij zich van traditionele opvattingen over interieur en exterieur afkeerde ten gunste van een zeer originele en goed doordachte nieuwe statica.
- Niet al te modern was hij in de dikke stenen bekleding van de staalconstructie
- Probleem: steeds intensievere ambachtelijke bewerking van zijn gebouwen (tot in kleinste detail bepaald)
- Alle rechte wanden en hoeken moesten wijken
Casa Batllo (door Antonio Gaudi y Cornet):
- Plattegrond doet denken aan plantaardige celstructuur
- De beweging die hoeken licht kromt en wanden doet opbollen zet zich voort in deurkrukken, lampen en schilderijlijsten
- Ontwierp ook het meubilair
- Prachtige glans door de kleurrijke keramieklaag van de façade in het zonlicht
- Dak doet denken aan schubben van een draak
- Oogmasker gevormde balkonleuningen
- Architectuur die beelhouwkunst wordt
Musée Horta (door Victor Horta):
- Trappenhuis, brussel 1899
- 1893 had hij de eerste echte Jugendstil-woningen van Europa gebouwd
- Rue Americaine in brussel voorbeeld voor virtuositeit van de architect
- Wist van een nood een deugd te maken → optisch vergroten van de binnenruimte (zeer smalle woningen in Brussel
- Op elk afzonderlijk detail van het bouwwerk paste hij zijn materiaalgerichte esthetica toe
- Trappenhuis toont hoe versieringen afgeleid kunnen worden uit nieuwe constructieve oplossingen
Toegang tot het Metrostation van Parijs, 1900 (door Hector Guimard):
- Door industrialisering en ontvolking van het platteland zwollen rond 1900 de verkeersstromen in de grote steden aan
- Toegangen tot de metro van Hector Guimard (noemde zichzelf l’architect d’art) vormen een programmatisch symbool van de nieuwe mobiliteit
- In hun hekken en daken van glas culmineerde (bereiken van het hoogtepunt) de dynamiek van het verkeer, dat nu onder de grond geleid wordt
- De bloemvorm van de zachtgroen uit de plaveisel oprijzend lampen verzoende de wereld van de techniek, die het dagelijkse leven begon te beheersen, met de door haar veroorzaakte heimwee naar de natuur
- Exotisch golfden aanzwellende vormen uit gietijzer tegen massieve stenen voorgevels
- De integratie van het schrift in de ijzeren lijst was de opmaat voor de intocht van de reclame in de openbare gebouwen.
Is ornamentiek een misdaad?
Alle ornamenten waren een misdaad omdat versierde producten arbeidsintensiever waren dan onversierde, maar toch niet tegen een overeenkomstig hoge prijs verkocht konden worden, waardoor handwerkslieden met een hongersloon afgescheept werden
Profetie van Loos had het rechte eind:
- Blanke muren
- Gladde, kale gevels
- Eenvoudige vormen
- Een provocatie
Een vrije, naakte oppervlakte werd een winstpunt.
Woon-en kantoorgebouwen Goldman & Salatsch, Wenen 1909-1911 (door Adolf Loos):
- architecten en kunstenaars zochten uitweg uit het verstarde historisme
- bezinning op de natuur scheen veelbelovend- motieven uit plantenwereld
- vloeiende vormen (ranken, stromend water, lang, golvend vrouwenhaar)
- Duistland: Jugendstil genoemd (verwees naar de jeugdigheid van het nieuwe denken)
- Oostenrijk: Sezessionsstil (afscheiding heersende kunstopvatting en vormentaal)
- Engeland: Modern Style
- Italie: Stile Liberty
- België en Frankrijk: Art Nouveau
- bijzondere aan stijl: sterk individualistische, op kunstnijverheid gerichte karakter dat alle uitingen afhankelijk maakt van de persoonlijkheid van de kunstenaar
- in de beperking tot de pure decoratie doet de stijl weliswaar aan het historisme denken
- de Jugendstil droeg het moderne streven naar materiaal- en doelgerichte vormgeving al in zich
- Belangrijker dan concrete vormen van art-nouveau waren mentaliteit en theoretische verkenningen: beginpunt moderne vormgeving- België en Frankrijk: Art Nouveau
- bijzondere aan stijl: sterk individualistische, op kunstnijverheid gerichte karakter dat alle uitingen afhankelijk maakt van de persoonlijkheid van de kunstenaar
- in de beperking tot de pure decoratie doet de stijl weliswaar aan het historisme denken
- de Jugendstil droeg het moderne streven naar materiaal- en doelgerichte vormgeving al in zich
- Dynamiek door nadruk op lineariteit keerde terug (zie omhoogstrevende vormen van de Gotiek)
- Historische architectuur was massief, zwaar en statisch
- Nu: vloeiend, bewogen, gracieus en vluchtig aangestipt
- In een tijd van versnelling (verkeer, communicatie, beeld en film)
- Streven naar eerbied voor materiaal
- Bouwstoffen dienden overeenkomstig hun natuurlijke eigenschappen behandeld en tot gelding gebracht te worden
- Estetische moest van het materiaal en constructie en functie uitgaan
- Jugendstil-kunstenaar Henry van de Velde: Architectuur bestaat erin de constructie te ondersteunen en naar de constructie-middelen te verwijzen, anderzijds dient zij door het spel van licht en schaduw leven te brengen in een ruimte die anders te gelijkmatig verlicht zou zijn
- Vloeiende lijnen goed te realiseren met ijzer (buigen, bundelen, stuiken) vb. Hector Guimards → toegang metro van Parijs (1900)
- ijzer vroeger steeds achter steen, stucwerk of hout verborgen
- nu voor het eerst om binnenruimtes vorm te geven vb. Victor Horta (1893) → revolutionaire vormgeving van het trappenhuis Brusselse Tasselhuis
- vroeger → constructie verborgen achter uiterlijke vorm
- nu → constructieve structuur zichtbaar en daaruit kwam ook de decoratie voort
- geraamte ijzeren en stalen draagbalken kwam bij de meest vooruitstrevende bouwwerken ook in de façade aan het licht volgens patroon van dwarsbalken en steunen opengebroken en met glaspartijen opgevuld
- tot dan toe enkel toegepast bij bruggen, kassen, bibliotheken, stationkappen, fabrieken nu ook bij woningbouw
- het ging niet slechts om een herijking van de decoratie of van de conceptie van een gebouw, het ging op de omgeving van de gehele wereld, die men zowel in letterlijke als figuurlijke zijn opnieuw wilde bouwen, men meende te beschikken over de technische middelen daarvoor
- architecten kwamen tot de overtuiging dat het verkeerd was van de middeleeuwen te dromen, machines als de wortel van alle kwaad te beschouwen en op traditionele, ambachtelijke wijze te willen produceren. Immers wie de wereld opnieuw wilde vormen moest voor de machine ontwerpen zodat de waren in grote hoeveelheden en tegen lage prijzen onder de massa verspreid konden worden.
- In Duitsland verenigden zich kunstenaars, handwerkslieden, geleerden en ondernemers in de Deutsche Werkbund:
--> Economisch gewin
--> Goed vormgegeven
--> Kwalitatief hoogwaardige en door vakmensen geprezen producten waren beter te verkopen
--> Goede vorm van meubels, appartementen en huizen
--> Wat recht doet aan materiaal en functie is waar, dus goed, dus mooi
--> Goede vorm van meubels, appartementen en huizen
--> Wat recht doet aan materiaal en functie is waar, dus goed, dus mooi
 |
| La Sagrada Familia, ontwerp uit 1930 |
- was van Catalonië
- nam aparte plaats in binnen deze beweging
- in plaats van genoegen te nemen met de decoratie van vlakken, vatte hij het bouwwerk op als sculptuur en vormde het volledig plastisch
- gevels werden poreuze, onrustige vlakken (zien eruit als overgroeide of bewerkte rotswanden)
- vensters werden spelonken
- daken werken koraalriffen, bedekt met abstracte mozaïeken van terracotta en glasscherven
- 1883 → voortzetten bouw van de kerk La Sagrada Familia (in toen Neogotische Stijl). Hij deed dit met eigen opvatting en aanpassing van de Gotiek en met Moorse elementen.
- Zijn credo was een totale allesomvattende en tegelijk individualistische architectuur
- Modern was hij in zo verre hij zich van traditionele opvattingen over interieur en exterieur afkeerde ten gunste van een zeer originele en goed doordachte nieuwe statica.
- Niet al te modern was hij in de dikke stenen bekleding van de staalconstructie
- Probleem: steeds intensievere ambachtelijke bewerking van zijn gebouwen (tot in kleinste detail bepaald)
- Alle rechte wanden en hoeken moesten wijken
Casa Batllo (door Antonio Gaudi y Cornet):
- Plattegrond doet denken aan plantaardige celstructuur
- De beweging die hoeken licht kromt en wanden doet opbollen zet zich voort in deurkrukken, lampen en schilderijlijsten
- Ontwierp ook het meubilair
- Prachtige glans door de kleurrijke keramieklaag van de façade in het zonlicht
- Dak doet denken aan schubben van een draak
- Oogmasker gevormde balkonleuningen
- Architectuur die beelhouwkunst wordt
Musée Horta (door Victor Horta):
- Trappenhuis, brussel 1899
- 1893 had hij de eerste echte Jugendstil-woningen van Europa gebouwd
- Rue Americaine in brussel voorbeeld voor virtuositeit van de architect
- Wist van een nood een deugd te maken → optisch vergroten van de binnenruimte (zeer smalle woningen in Brussel
- Op elk afzonderlijk detail van het bouwwerk paste hij zijn materiaalgerichte esthetica toe
- Trappenhuis toont hoe versieringen afgeleid kunnen worden uit nieuwe constructieve oplossingen
Toegang tot het Metrostation van Parijs, 1900 (door Hector Guimard):
- Door industrialisering en ontvolking van het platteland zwollen rond 1900 de verkeersstromen in de grote steden aan
- Toegangen tot de metro van Hector Guimard (noemde zichzelf l’architect d’art) vormen een programmatisch symbool van de nieuwe mobiliteit
- In hun hekken en daken van glas culmineerde (bereiken van het hoogtepunt) de dynamiek van het verkeer, dat nu onder de grond geleid wordt
- De bloemvorm van de zachtgroen uit de plaveisel oprijzend lampen verzoende de wereld van de techniek, die het dagelijkse leven begon te beheersen, met de door haar veroorzaakte heimwee naar de natuur
- Exotisch golfden aanzwellende vormen uit gietijzer tegen massieve stenen voorgevels
- De integratie van het schrift in de ijzeren lijst was de opmaat voor de intocht van de reclame in de openbare gebouwen.
Is ornamentiek een misdaad?
Alle ornamenten waren een misdaad omdat versierde producten arbeidsintensiever waren dan onversierde, maar toch niet tegen een overeenkomstig hoge prijs verkocht konden worden, waardoor handwerkslieden met een hongersloon afgescheept werden
Profetie van Loos had het rechte eind:
- Blanke muren
- Gladde, kale gevels
- Eenvoudige vormen
- Een provocatie
Een vrije, naakte oppervlakte werd een winstpunt.
Woon-en kantoorgebouwen Goldman & Salatsch, Wenen 1909-1911 (door Adolf Loos):
- Radicale afwijzing van het ornament
- Heldere structuren bepalen het hoekhuis
- 2 onderste verdiepingen worden door hun marmeren gevelbekleding en hun wisselden hoogte van de andere onderscheiden
- Eenvoudige zuilen zetten het ritme van de muurvlakken tussen de vensters in neerwaartse richting voort
- Vensternissen zijn slechts uitsparingen in de witte muren
- Deze reductie in de vormgeving kwam voort uit een sociaal verantwoordelijkheidsgevoel
- Loos is 3 jaar door de Verenigde Staten gereisd en keerde zich tegen de verspilling van de ruimte (in steden zeer schaars)
- Opvattingen over ruimtegebruik ontleende hij aan de bewegingen en behoeften van de mensen
- Met deze antropomorfe maatstaf baande hij de weg voor het Rationalisme.
Tuinsteden:
Dit idee is in Groot-Brittannië ontstaan
Ebeneze Howard:
--> Publiceerde programma van de tuinstadbeweging (1903-1904)
--> Onder leiding van Barry Parker en Raymond Unwin in het Engelse Letchworth in daad omgezet
--> Coöperatieve stad voor 30000 mensen
--> Bleef eigenaar van grond omdat er dan niet gespeculeerd kan worden
--> Plan voorzag huizengroepen van 2 verdiepingen hoog rond een centraal park
--> Alle huizen hadden voortuin en lagen een kleine, met bomen omzoomde straten
--> Gelegenheid tot werken, winkelen en buitenring met boerderijen voor verse levensmiddelen moesten stads- en plattelandsleven combineren
--> Wat Letchworth gemeen had met latere tuinsteden was de romantiserende, kleinstedige tot dorpse architectuur
- Onafhankelijk van de metropolen was niet vol te houden: tuinsteden verkommerden tot woonwijken
- De auto deed voorsteden onbeperkt uitgroeien, zonder dat er een station in de buurt moest zijn
- Opening, vergroening en ontwarring van de functies in de stad waren te danken aan de tuinsteden
- Duitsland: doorgedreven woonverbetering van woonomstandigheden
- meubelwerkplaats ‘Deutsche Werkstatten’ groeide uit tot economisch hart van de wijk
Expressionisme en beginnend Rationalisme:
- Hellerau werd (1907) artistiek adviseur van AEG (elektronisch concern)
- Hij gaf niet alleen vorm aan lampen en huishoud-apparaten maar ook aan het verschijningsbeeld van AEG’s fabriekshallen
- Turbinehal in berlijnmodel (fabriekshal)
--> mijlpaal in de moderne architectuur
--> geen enkele historische verwijzing
--> toch zeer monumentale vorm (enkel de constructie van het geraamte zelf)
--> aan zijkanten steekt geraamte uit naar buiten door de wand in de vorm van pijlers
--> het geeft de voorgevel een gebroken lijn, en het verleent het interieur het karakter van een hoge steunbalkvrije en van alle kanten belichte hal.
--> de machinehal werd symbool als tempel van de arbeid
- streven naar nieuwer levenswijze, sociale harmonie en een bestaan in overeenkomst met de natuur
- modelwijk als opleidingsinstituut voor ritmische gymnastiek (ontworpen door Heinrich Tessenow)
Inleiding
Bouwstijlen:
Barok en Rococo (1600-1780)
- Heldere structuren bepalen het hoekhuis
- 2 onderste verdiepingen worden door hun marmeren gevelbekleding en hun wisselden hoogte van de andere onderscheiden
- Eenvoudige zuilen zetten het ritme van de muurvlakken tussen de vensters in neerwaartse richting voort
- Vensternissen zijn slechts uitsparingen in de witte muren
- Deze reductie in de vormgeving kwam voort uit een sociaal verantwoordelijkheidsgevoel
- Loos is 3 jaar door de Verenigde Staten gereisd en keerde zich tegen de verspilling van de ruimte (in steden zeer schaars)
- Opvattingen over ruimtegebruik ontleende hij aan de bewegingen en behoeften van de mensen
- Met deze antropomorfe maatstaf baande hij de weg voor het Rationalisme.
Tuinsteden:
Dit idee is in Groot-Brittannië ontstaan
Ebeneze Howard:
--> Publiceerde programma van de tuinstadbeweging (1903-1904)
--> Onder leiding van Barry Parker en Raymond Unwin in het Engelse Letchworth in daad omgezet
--> Coöperatieve stad voor 30000 mensen
--> Bleef eigenaar van grond omdat er dan niet gespeculeerd kan worden
--> Plan voorzag huizengroepen van 2 verdiepingen hoog rond een centraal park
--> Alle huizen hadden voortuin en lagen een kleine, met bomen omzoomde straten
--> Gelegenheid tot werken, winkelen en buitenring met boerderijen voor verse levensmiddelen moesten stads- en plattelandsleven combineren
--> Wat Letchworth gemeen had met latere tuinsteden was de romantiserende, kleinstedige tot dorpse architectuur
- Onafhankelijk van de metropolen was niet vol te houden: tuinsteden verkommerden tot woonwijken
- De auto deed voorsteden onbeperkt uitgroeien, zonder dat er een station in de buurt moest zijn
- Opening, vergroening en ontwarring van de functies in de stad waren te danken aan de tuinsteden
- Duitsland: doorgedreven woonverbetering van woonomstandigheden
- meubelwerkplaats ‘Deutsche Werkstatten’ groeide uit tot economisch hart van de wijk
Expressionisme en beginnend Rationalisme:
- Hellerau werd (1907) artistiek adviseur van AEG (elektronisch concern)
- Hij gaf niet alleen vorm aan lampen en huishoud-apparaten maar ook aan het verschijningsbeeld van AEG’s fabriekshallen
- Turbinehal in berlijnmodel (fabriekshal)
--> mijlpaal in de moderne architectuur
--> geen enkele historische verwijzing
--> toch zeer monumentale vorm (enkel de constructie van het geraamte zelf)
--> aan zijkanten steekt geraamte uit naar buiten door de wand in de vorm van pijlers
--> het geeft de voorgevel een gebroken lijn, en het verleent het interieur het karakter van een hoge steunbalkvrije en van alle kanten belichte hal.
--> de machinehal werd symbool als tempel van de arbeid
- streven naar nieuwer levenswijze, sociale harmonie en een bestaan in overeenkomst met de natuur
- modelwijk als opleidingsinstituut voor ritmische gymnastiek (ontworpen door Heinrich Tessenow)
Inleiding
Bouwstijlen:
Barok en Rococo (1600-1780)
