Metselverbanden van baksteenmetselwerk

Rustieke bakstenen in halfsteensverband

Metselwerk wordt gevormd door het opeenstapelen van kleine bouwelementen (meestal bakstenen).
Dit volgens een bepaald verband onderling verbonden door mortel of lijm.

Stabiliteit van de muur
We verkrijgen een stabiel geheel (muur) waarbij de dikte, het soort verband, de sterkte en de soort mortel of lijm, de sterkte van de bouwelementen, het verband en de hechting van de mortel of lijm aan de bouwelementen een cruciale rol spelen. Daarom bestaan de bouwelementen meestal uit bakstenen, natuurstenen of betonstenen.

Voegen en lagen
Hierbij spelen ook de voegen een grote rol. Hierin onderscheiden we lagen en voegen.
Een laag is een opeenvolgende rij stenen met voeg, deze staan meestal haaks op de aangrijpende krachten.
Bij de voegen onderscheiden we de lintvoegen (horizontale voeg tussen 2 rijen stenen) en de stootvoeg (verticale voeg tussen 2 stenen die naast elkaar liggen).
Voor meer informatie over voegen verwijzen we u graag naar de informatie over:
Afmetingen van module-stenen (bakstenen), voegen, delen, lagenmaten, het verhakken van stenen en bepaling van de voegdikte.

Koppenlaag / Strekkenlaag
Soms zie je in een metselverband een koppenlaag of strekkenlaag, dit ter versiering van het metselwerk. Bij een koppenlaag komen alle koppen in het zicht (breedt van de baksteen). Bij een strekkenlaag ziet men de strek (langse zijde van de baksteen).

Metselverbanden
Een metselverband is de wijze waarop de stenen onderling gemetseld worden om een stabiel geheel te vormen door het soort verband en toevoeging van lijm of mortel.

Muurdikten
Halfsteenswerk (10 cm of modulair 88 mm):
Hierbij is de dikte van de muur 1 steen breed.

Steenswerk (20 cm of modulair 188 mm):
Hierbij is de muurdikte gelijk aan de lengte van 1 steen of 2 keer de breedte van een steen + 1 voeg ertussen.

Anderhalfsteenswerk (30 cm of modulair 288 mm):
Hierbij is de muurdikte 1 steenbreedte + 1 voeg + 1 steenbreedte.

Tweesteenswerk (40 cm of modulair 388 mm):
Hierbij is de muurdikte 2 steenlengten + 1 voeg OF 1 steenlengte + 2 steenbreedten + 2 voegen.

Soorten metselverbanden
De meest voorkomende verbanden zijn het halfsteensverband, het staandverband en het kruisverband.
Andere verbanden die vroeger vaker voorkwamen zijn: vlaamsverband, hollandsverband, koppenverband, klezoorverband en kettingverband.
Indien de architect niets voorschrijft is de regel zo dat de muur in het meest voorkomende halfsteensverband moet worden gemetseld, dikkere muren moet in het kruisverband.

Algemene regels voor het bekomen van een goed metselverband
De stootvoegen moeten zoveel mogelijk verspringen tegen over elkaar om een goede verankering te verzekeren.
Doorlopende inwendige voegen moeten zoveel mogelijk vermeden worden, dit zijn voegen die van de ene laag in de andere er boven of er onder doorlopen.
Klezoren zoveel mogelijk vermijden, dit komt soms nog voor aan raamopeningen en kruisverbanden.
Bij hoeken, kruisingen en ontmoetingen moeten de lagen om beurt doorlopen zodat ze stevig met elkaar verbonden worden.
Het metselverband moet zo eenvoudig mogelijk gehouden worden om een goede verwerking en realisatie van de gemetste muur te bekomen.

Halfsteensverband

Halfsteensverband in vooraanzicht:
met links de staande tand en rechts de vallende tand.

Het algemeen uitzicht van het halfsteensverband bestaat erin dat de 2 opeenvolgende lagen telkens verspringen met een halve steen. Hierbij komt dat voor alle lagen de zicht van de strek aan de buitenzijde zit van het metselwerk, met ziet dus enkel de strek zijde van de bakstenen. De 'staande tand' (links) op het einde van een muur als ook de 'vallende tand' (rechts) verspringt telkens met een halve steen.

Toepassingsgebied Halfsteensverband:

Hoekverbinding Halfsteensverband

- voor halfsteensmuren
- voor zelfstandige, niet-dragende muren van 10 cm dik
- wordt meestal gebruikt als buitenspouwblad bij woningbouw

Opmerkingen:
Wanneer een muur onderbroken wordt, bijvoorbeeld op het einde van een muur waar een andere muur haaks zal op aansluiten gebruik je bij voorkeur een vallende tand. In de praktijk echter gebeurt het zeer vaak dat er gekozen wordt voor een staande tand. De rechte beëindiging gebeurt beurtelings met een volle steen en daarboven of onder een halve steen.

Kruisverband

Kruisverband
Kruisverband kan enkel bekomen worden bij muren van 20 cm dik. Elke laag bestaat uit 2 stenen in langsrichting naast elkaar. Deze muren kwamen vroeger vaker voor daar er toen geen gebruik gemaakt werd van een spouwmuur. De muur diende eveneens als dragend element binnen de constructie, zo komt het dat zo'n muur veel dikker is.

Verwante informatie:
Metselwerk in halfsteensverband (tekeningen verbindingen en ontmoetingen)
Afmetingen van module-stenen (bakstenen), voegen, delen, lagenmaten, het verhakken van stenen en bepaling van de voegdikte.
De snelbouwsteen
Populaire en traditionele benoemingen voor bakstenen

Afmetingen van module-stenen (bakstenen), voegen, delen, lagenmaten, het verhakken van stenen en bepaling van de voegdikte

Belangrijk om te weten is dat we het hier hebben over de traditionele baksteen die dient als parament (gevelversiering).  Snelbouwstenen daarintegen hebben een dragende functie en worden aan de binnenkant van de spouw geplaatst, deze worden op het einde van de pagina besproken.

Door zijn formaat is de traditionele baksteen gemakkelijk te hanteren tijdens het metselen. De vaste verhouding tussen strek en kop is noodzakelijk omwille van het metselverband, waarbij de stenen haaks op of naast elkaar kunnen worden gelegd.
De muurdiktes verspringen hierbij trapsgewijs met de modulemaat van het metselwerk.
Deze modulemaat is de kopsmaat van de metselsteen vermeerderd met de voegdikte.

De vlakken van een steen worden aangeduid met
Platte kant: Het bovenvlak van een steen.
Kopse kant: De kortste kant van een steen (in de breedte van de steen).
Strek: De langste voorzijde die de buitenkant van de muur zal vormen.

Soorten voegen

halfsteensverband

Stootvoegen: Verticale voegen tussen de stenen, deze worden gestopt door de stenen bovenaan en onderaan.

Lintvoegen: De horizontaal lopende voeg tussen 2 rijen stenen, deze loopt over hans de lengte van de muur.

Opmerking
Vroeger werd er rekening gehouden met een voeg van 10 mm nu is dit 12 mm geworden door de modulering van de stenen die aangepast zijn aan de Europese normen NBN EN 771-1.

Afwerking
De mooie kant van façade bakstenen is meestal mooi afgestreken omdat deze zijde van de baksteen niet in aanraking komt met de transportband bij het produceren. Dit wil zeggen dat de kant die op de transportband ligt, geribbeld of op zijn minst minder mooi geproduceerd is. De mooie kant dient dus aan de buitenkant van het gebouw gericht te worden tijdens het metselen, deze kant is niet alleen mooier maar ook minder poreuzer en laat dus zo minder water door.

Bij snelbouwstenen ziet men, meestal aan 1 zijde, gelijkmatige verdeelde ribben. Deze geribbelde kant dient naar de binnenkant van het huis geplaatst te worden tijdens het metselen. Deze ribben worden voorzien voor een betere hechting met het pleisterwerk aan de binnenkant van het gebouw.

Afmetingen van de meest voorkomende modulestenen
De traditionele bakstenen worden gekenmerkt door hun vaste dimensionale waarden. De breedte is ongeveer 9 cm, de lengte ongeveer 19 cm. In de lengte kunnen dus 2 koppen + 1 voeg. De hoogtes variëren volgens de modules.

Module	Lengte	Breedte	Hoogte
Module 50	188 mm	88 mm	48 mm
Module 57	188 mm	88 mm	55 mm
Module 65	188 mm	88 mm	63 mm

Lagenmaat
Hoogte van de steen + Lintvoeg van 12 mm hoog.

Lagenmatentabel: hoogte modulesteen + lintvoeg van 12 mm

Laag	Module 50	Module 57	Module 65
1	60 mm	67 mm	75 mm
2	120 mm	134 mm	150 mm
3	180 mm	201 mm	225 mm
4	240 mm	268 mm	300 mm
5	300 mm	335 mm	375 mm
6	360 mm	402 mm	450 mm
7	420 mm	469 mm	525 mm
8	480 mm	536 mm	600 mm
9	540 mm	603 mm	675 mm
10	600 mm	670 mm	750 mm

Het verhakken of delen van stenen
Voor de uitvoering van metselwerk zijn vaak delen van de metselsteen nodig die in een submodul van het raster passen. Verhakken van stenen betekend het inkorten van de steen aan de kant van de strek.

Het delen van een baksteen

Strek: 188 mm lang x de volledige hoogte van een steen.

Drieklezoor: 138 mm lang x de volledige hoogte van een steen.

Halve Steen (Kop): 88 mm lang x de volledige hoogte van een steen.

Klezoor (Felezoor): 38 mm lang x de volledige hoogte van een steen.

Klisklezoor: 188 mm lang x 44 mm breed (steen door midden op de kopse kant).

Geschifte steen: de steen door midden in de hoogte richting, een geschifte steen heeft meestal een variabele hoogte.

Werkwijze bij het uitleggen van de stenen in de lengte van de muur
Daar de stenen en voegen bepaalde afmetingen hebben moeten we de aantal stenen en dikte van de stootvoegen gaan bepalen in functie van de afmeting van de gemetselde muur. Met andere woorden hoeveel stenen kunnen er in bijvoorbeeld 1 meter muur en hoe dik mogen de stootvoegen zijn?

Voorbeeld:
Gegeven: de muur moet 1000 mm lang zijn en bestaat uit stenen van 188 mm lang

Gevraagd: aantal stenen (al of niet halve stenen) en de dikte van de stootvoeg

Oplossing: 1000 mm / (188 mm + 12 mm) = 5 volledige stenen

We kunnen dit ook gaan doen met de hoogte van de muur.
Gevraagd: hoeveel stenen met een module 50 kunnen er in 1 meter hoge muur?

Oplossing: 1000 mm / (48+12) = 16,66667 lagen (17 lagen, afgerond naar boven)

Aantal stenen in 1 m²: 17 stenen x 5 stenen = 85 stenen (bij een bestelling of een prijsaanvraag wordt er altijd gevraagd naar de vierkante meter, je zult ook altijd prijs krijgen per vierkante meter)

Indien we het aantal stenen voor 1 kubieke meter willen weten gebruiken we de onderstaande formule, let wel op dat er tussen 2 rijen stenen een voeg van 12 mm is gerekend, in werkelijkheid zijn muren meestal maar 1 steen breed en zou de voeg tussen de 2 muren moeten wegvallen. Dit is de reden waarom we het bereken van het aantal stenen per kubieke meter als OPTIONEEL beschouwen.
Aantal stenen in 1 m³: 85 stenen x [(1000 mm / (88 mm + 12 mm)] = 850 stenen

Soorten stenen met hun afmetingen

Type	Lengte	Breedte	Hoogte	Aantal stenen / m²	Aantal stenen / m³
Module 50	188 mm	88 mm	48 mm	85 st	850 st
Module 57	188 mm	88 mm	55 mm	75 st	747 st
Module 65	188 mm	88 mm	63 mm	67 st	667 st
Rijnvorm	180 mm	85 mm	50 mm	85 st	867 st
Waalformaat	208 mm	98 mm	48 mm	76 st	689 st
Waalformaat dik	208 mm	98 mm	63 mm	61 st	551 st
Snelbouwers	288 mm	138 mm	88 mm	344 st	223 st
Snelbouwers	288 mm	188 mm	88 mm	34 st	167 st
Snelbouwers	288 mm	138 mm	88 mm	34 st	334 st
Snelbouwers	288 mm	188 mm	138 mm	23 st	223 st
Snelbouwers	288 mm	138 mm	138 mm	23 st	149 st
Snelbouwers	288 mm	188 mm	138 mm	23 st	112 st
Snelbouwers	288 mm	88 mm	188 mm	17 st	167 st
Snelbouwers	288 mm	138 mm	188 mm	17 st	112 st
Snelbouwers	280 mm	188 mm	188 mm	17 st	84 st

Het bepalen van de voeg-dikte tussen de stenen en het aantal stenen in 1 lengte metselwerk
Stel dat we een muur van 1 meter willen metselen, wil dit zeggen dat we 5 stenen en 4 voegen nodig hebben:
1000 mm / (188 mm + 12 mm) = 5 volledige stenen.
Daar we een 1 voeg minder hebben dan er stenen zijn in een muur lengte van 1000 mm wil dit zeggen dat de voeg-dikte het volgende zal bedragen: [1000 mm - (188 mm x 5 stenen)] / 4 voegen = 15 mm dik.

Verwante informatie
Metselverbanden van baksteenmetselwerk
De snelbouwsteen
Populaire en traditionele benoemingen voor bakstenen
Baksteenarchitectuur
Metselverbanden baksteen, soorten, modules, berekeningen
Metselwerk in halfsteensverband
Metselwerk in staandverband
Loopverband
Opus reticulatum, Romeins metselverband
Populaire en traditionele benoemingen voor bakstenen
Brandreactie van bakstenen
De snelbouwsteen
Kleisoorten en hun eindproduct
Zilvergrijze handvormstenen
Uitbloeiingen bij metselwerk voorkomen en tegengaan
Vorstbestendigheid van bakstenen
Beschermen van vers metselwerk
Gewicht bepalen van metselwerk en funderingsbeton
Bauxietsteen